Choć nazwa ZAIKS silnie medialnie obecna jest od mniej więcej ćwierć wieku, historia tej organizacji niedługo liczyć będzie równe 100 lat. To najbardziej znana i najstarsza w Polsce organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.
Początki ZAIKS-u
Za powstanie Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych, jak rozwija się skrót ZAIKS, czyli jednej z kilku obecnie istniejących organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi w naszym kraju, odpowiedzialnych jest kilka wielkich postaci kultury polskiej. Byli wśród nich Julian Tuwim, Jan Brzechwa (przede wszystkim ceniony autor wierszy dla dzieci, lecz z zawodu ceniony adwokat) oraz Antoni Słonimski. Do powstania organizacji doszło tuż po pierwszej wojnie światowej, w 1918 roku.
Cele ZAIKS-u
Najważniejszym celem istnienia ZAIKS-u jest, skrótowo rzecz ujmując, ochrona praw twórców utworów. U podstaw powstania organizacji leżało założenie, że praca twórcza muzyków albo pisarzy nie mogła być dowolnie przez kogoś wykorzystana, a autor dzieła nie miał z tego tytułu żadnych korzyści. Dzięki działaniom założycieli ZAIKS-u, w Polsce, w 1926 roku, uchwalona została ustawa o prawach autorskich. Po licznych zmianach istnieje do dziś, pod nazwą ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Obecnie cel ZAIKS-u określa się jako zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi, a w szczególności dbanie o doskonalenie ochrony prawa twórców w kontekście zmieniającej się gwałtownie technologii. W ramach zawartej umowy z twórcą ZAIKS pilnuje, aby otrzymał on za wykorzystanie swojego utworu (również poza granicami Polski) odpowiednie wynagrodzenie. Związek też wynagrodzenie inkasuje, odpowiednio dzieli między uprawnione strony, a następnie wypłaca. Żeby wynagrodzenie mogło być pobierane, twórca musi wypełnić oświadczenie w Wydziale Dokumentacji i Repartycji ZAiKS-u, w którym potwierdzi, że jest autorem lub współautorem utworu albo ma do niego inne prawa (np. z tytułu spadku).
Rozwijanie prawa autorskiego
ZAIKS zrzesza twórców, którzy mają, a przynajmniej mieć powinni, świadomość zachodzących zmian na rynku (przede wszystkim postępującą cyfryzacją) i związaną z tym konieczność modyfikowania, doskonalenia prawa autorskiego, a także promowania pracy twórczej. Choćby poprzez inicjatywy skierowane pod adresem organów państwowych.
Działalność socjalna
Mniej opisywaną i komentowaną działalnością ZAIKS-u jest ta, która wiąże się z zapewnieniem godnego życia twórcom. Chodzi o prowadzenie Domów Pracy Twórczej oraz wspieranie artystów na różne sposoby.
